Δικαίωμα της πληροφόρησης

Το άρθρο 47 παρ. 4 του Ν. 2071/1992 για τα δικαιώματα του νοσοκομειακού ασθενούς ορίζει ότι ο ασθενής δικαιούται να ζητήσει να πληροφορηθεί ό,τι αφορά την κατάστασή του. Το συμφέρον του  ασθενούς  είναι  καθοριστικό  και   εξαρτάται από την πληρότητα και ακρίβεια των πληροφοριών  που  του   δίνονται.  Η  πληροφόρηση  του  ασθενούς πρέπει  να  του επιτρέπει να σχηματίσει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων της κατάστασης του και να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος ή να μετέχει στη λήψη αποφάσεων που είναι δυνατόν να προδικάσουν τη μετέπειτα ζωή του. Στην παράγραφο 5 του ίδιου άρθρου επιπλέον ορίζεται ότι  ο ασθενής  ή ο εκπρόσωπός του έχει το δικαίωμα να πληροφορηθεί, πλήρως και εκ των προτέρων για τους κινδύνους που ενδέχεται να παρουσιαστούν ή να προκύψουν εξ αφορμής εφαρμογής σε αυτόν ασυνήθων ή πειραματικών διαγνωστικών πράξεων. 

Το άρθρο 59 του νόμου 4368/2016 περιλαμβάνει στα δικαιώματα των ασθενών που αξιώνουν προστασία το δικαίωμα στην πληροφόρηση για την παροχή κατάλληλης και τεκμηριωμένης φροντίδας υγείας, το δικαίωμα στη συναίνεση και ενημέρωση, το δικαίωμα πρόσβασης στον ιατρικό φάκελο και αρχεία.

Τα δικαστήρια έχουν κρίνει ότι ο ιατρός υποχρεούται να ενημερώνει τον ασθενή για το είδος, την εξέλιξη και τη σοβαρότητα της ασθένειας, καθώς και τις μεθόδους αντιμετώπισης και θεραπείας της, κατά τρόπο εξατομικευμένο, με βάση τις ειδικότερες συνθήκες υπό τις οποίες βρίσκεται ο συγκεκριμένος ασθενής (ιατρικό ιστορικό κ.λπ), ενώ δεν αρκούν γενικές αναφορές στην ασθένεια, στην πρόγνωση ή στη θεραπεία της. Στο πλαίσιο της υποχρέωσης ενημέρωσης, ο ιατρός υποχρεούται ιδίως να πληροφορεί τον ασθενή για τους πιθανούς κινδύνους επιπλοκών, τις παρενέργειες, το επώδυνο ή μη και τις πιθανότητες αποτυχίας της προτεινόμενης θεραπευτικής μεθόδου. Επίσης, υφίσταται υποχρέωσή του να ενημερώνει για την ύπαρξη άλλων θεραπευτικών μεθόδων, καθώς και για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτών σε σχέση με την προτεινόμενη θεραπευτική μέθοδο, μεταξύ άλλων, και ως προς τους πιθανούς κινδύνους επιπλοκών (Στε 252/2020, ΣτΕ 717/2018, πρβ. ΑΠ 424/2012, 687/2013).

Ειδικότερα, σε ότι αφορά την πρόσβαση στον ιατρικό φάκελο, σε ορισμένα στοιχεία του οποίου ο ασθενής έχει πλέον πρόσβαση και ηλεκτρονικά (https://www.gov.gr/ipiresies/ugeia-kai-pronoia/phakelos-ugeias) και   στην ιστοσελίδα της ΗΔΙΚΑ , o κάθε ασθενής έχει δικαίωμα να λαμβάνει γνώση του ιατρικού του φακέλου και να ζητεί τη χορήγηση αντιγράφων του. Εκτός από το παραπάνω άρθρο του νόμου 4368/2016, το δικαίωμα αυτό συνιστά άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης του υποκειμένου, σύμφωνα με το άρθρο 15 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων. Επιπλέον, προβλέπεται ρητά και στο νόμο 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας, άρθρο 14 παρ. 8). Στα νοσοκομεία, ο ασθενής καταθέτει σχετική αίτηση στο νοσηλευτικό ίδρυμα. Σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθεί το δικαίωμα αυτό, ο ασθενής μπορεί να υποβάλει καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για μη ικανοποίηση του δικαιώματος πρόσβασης από τον υπεύθυνο επεξεργασίας.

 Σύμφωνα με το νόμο 3418/2005 (άρθρο 14 παρ. 4) το νοσηλευτικό ίδρυμα υποχρεούται να διατηρεί τα ιατρικά αρχεία για μια εικοσαετία από την τελευταία επίσκεψη του ασθενούς, ενώ στα ιδιωτικά ιατρεία και τις λοιπές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ιδιωτικού τομέα, η υποχρέωση αυτή ισχύει για μία δεκαετία από την τελευταία επίσκεψη του ασθενή. Συνεπώς, πριν από την πάροδο του χρονικού αυτού διαστήματος δεν επιτρέπεται η διαγραφή των στοιχείων του φακέλου. Δικαίωμα πρόσβασης στον ιατρικό φάκελο έχει ο ίδιος ο ασθενής, ο νόμιμος αντιπρόσωπός του ή νομίμως εξουσιοδοτούμενο από τον ασθενή πρόσωπο.

Το δικαίωμα για πληροφόρηση του ασθενούς περιλαμβάνεται επίσης στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, όπου στο άρθρο 11 προβλέπει ότι:

1. Ο ιατρός έχει καθήκον αληθείας προς τον ασθενή. Οφείλει να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεσή της, τις εναλλακτικές προτάσεις, καθώς και για τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης, έτσι ώστε ο ασθενής να μπορεί να σχηματίζει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων και συνεπειών της κατάστασής του και να προχωρεί, ανάλογα, στη λήψη αποφάσεων.
2. Ο ιατρός σέβεται την επιθυμία των ατόμων τα οποία επιλέγουν να μην ενημερωθούν. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ασθενής έχει δικαίωμα να ζητήσει από τον ιατρό να ενημερώσει αποκλειστικά άλλο ή άλλα πρόσωπα, που ο ίδιος θα υποδείξει, για την κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες ή και τους κινδύνους από την εκτέλεσή της, καθώς και για το βαθμό πιθανολόγησής τους.
3. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να καταβάλλεται κατά την ενημέρωση που αφορά σε ειδικές επεμβάσεις, όπως μεταμοσχεύσεις, μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, επεμβάσεις αλλαγής ή αποκαταστάσεως φύλου, αισθητικές ή κοσμητικές επεμβάσεις.
4. Αν τα πρόσωπα δεν έχουν την ικανότητα να συναινέσουν για την εκτέλεση ιατρικής πράξης, ο ιατρός τα ενημερώνει στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Ενημερώνει, επίσης, τα τρίτα πρόσωπα, που έχουν την εξουσία να συναινέσουν για την εκτέλεση της πράξης αυτής.

Στη χώρα μας παρατηρείται συχνά, ιδίως σε ασθενείς μεγάλης ηλικίας, η ενημέρωση αυτή να παρέχεται στους συγγενείς του ασθενούς μόνο, με αποτέλεσμα ο ίδιος ο ασθενής να μην έχει ακριβή εικόνα για την κατάσταση του. Παρόλο που η τακτική αυτή είναι τις περισσότερες φορές καλοπροαίρετη και απορρέει από αισθήματα συμπόνιας και θέληση προστασίας, το καθήκον αλήθειας δεν πρέπει να παρακάμπτεται ούτε από τους επαγγελματίες υγείας, ούτε από το οικογενειακό περιβάλλον του ασθενούς.

Ως προς τη γενικότερη προσβασιμότητα στην πληροφορία στο σύστημα υγείας, παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, σε πολλούς τομείς, όπως ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας που αναφέρθηκε παραπάνω, η λίστα χειρουργείων που δημοσιεύεται στις ιστοσελίδες των νοσοκομείων, τα ευρετήρια κλινικών μελετών (https://www.clinicaltrialsregister.eu/ctr-search/search), ή τα ηλεκτρονικά ραντεβού, η γενική επιφυλακτικότητα προς την άμεση και εύκολη διάχυση της πληροφορίας που διέπει το ελληνικό δημόσιο εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τους ασθενείς, οι οποίοι συχνά αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στην περιήγηση τους στο σύστημα υγείας.

• • Άρθρο 47 παρ. 4, 5 και 7 Ν. 2071/1992: Τα δικαιώματα του Νοσοκομειακού Ασθενούς
  • Άρθρο 59 Ν. 4368/2016: Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας Δικαιωμάτων Ληπτών Υπηρεσιών Υγείας
  • Αρθρο 4. Παρ. 1 Περ. ζ, θ, υπ’ αριθμ. 10976/10.02.2017 Υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 662/Β/02.03.2017): Δικαιώματα ληπτών/ληπτριών υπηρεσιών υγείας.

• Άρθρο 11 Ν. 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας): Υποχρέωση ενημέρωσης

• Άρθρο 10 Ν. 2619/1998 (Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη βιοϊατρική): προσωπική ζωή και δικαίωμα στην ενημέρωση

• Άρθρο 84 Νόμος 4600/2019 (ΦΕΚ Α’ 43/09.03.2019) για τον ατομικό ηλεκτρονικό φάκελο υγείας.
• Άρθρο 58 Ν. 4368/2016: Λίστα Χειρουργείου 
• Άρθρο 6 παρ. 2 Ν. 4213/2013: Πληροφόρηση των ασθενών για τα δικαιώματά τους στη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη