Δικαίωμα αποζημίωσης

Στο άρθρο 24 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής (σύμβαση του Οβιέδο Ν. 2619/1998) προβλέπεται ότι πρόσωπο που έχει υποστεί απρόκλητο βλάβη εξαιτίας επέμβασης έχει   δικαίωμα σε δίκαιη αποζημίωση σύμφωνα με τις προϋποθέσεις και   διαδικασίες που ο νόμος ορίζει.

Στο άρθρο 4 της υπ’ αριθμ. 10976/10.02.2017 Υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ 662/Β/02.03.2017) που απαριθμεί τα Δικαιώματα των Ληπτών/Ληπτριών Υγείας, τα οποία προασπίζονται από τα Γραφεία Προστασίας Δικαιωμάτων των Νοσοκομείων, περιλαμβάνεται η φυσική και ηθική επανόρθωση σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών του Νοσοκομείου.

Ταυτόχρονα, στην πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση για τις μεταμοσχεύσεις, προβλέπεται υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης από το Δημόσιο σε περίπτωση θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης ζωντανού δότη, που τεκμηριωμένα σχετίζεται με επιπλοκές από αφαίρεση οργάνου.

Ωστόσο,  δεν υφίσταται ρητή νομοθετική διάταξη που να προβλέπει ταχεία και ρητή αποζημίωση του ασθενούς ή των οικείων του, που θα πρέπει σχεδόν πάντα να κινηθούν δικαστικά, με ότι αυτό συνεπάγεται σε χρόνο και έξοδα, αφού η έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης μπορεί να πάρει και μια δεκαετία.

Σε κάποιες χώρες εξετάζονται εναλλακτικά συστήματα αποζημίωσης ασθενών με βάση το “no fault”, όπου ο ασθενής θα αποζημιώνεται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα για πιθανές επιπλοκές, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι ιατρική ευθύνη, ενώ σε άλλες, ιδίως Σκανδιναβικές χώρες έχουν δημιουργηθεί ασφαλιστικοί οργανισμοί που στόχο έχουν την αποζημίωση των ασθενών.

Στην Ελλάδα, τα Δικαστήρια επιδικάζουν αποζημιώσεις σε ασθενείς κυρίως με βάση τις διατάξεις που αφορούν την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος σε συνδυασμό με τις γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα για την ευθύνη λόγω πταίσματος, την αδικοπραξία, την ευθύνη των οργάνων του Δημοσίου, αλλά και με βάση το Δίκαιο του Καταναλωτή, όταν πρόκειται για ιδιώτες παρόχους. Αντίστοιχα, όταν πρόκειται για παραβίαση των προσωπικών δεδομένων του ασθενούς εφαρμόζονται οι διατάξεις του GDPR.

 Σύμφωνα με την νομολογία, λοιπόν, ο ιατρός ευθύνεται σε αποζημίωση για τη ζημία που υπέστη ο ασθενής του από κάθε αμέλεια αυτού ακόμα και ελαφριά αν κατά την εκτέλεση των ιατρικών του καθηκόντων παρέβη την υποχρέωση του να ενεργήσει σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της ιατρικής επιστήμης, επιδεικνύοντας τη δέουσα επιμέλεια, αυτή δηλαδή που αναμένεται από έναν μέσο ιατρό της ειδικότητας του. Αντιθέτως αν ο γιατρός ενεργήσει με βάση τα ανωτέρω δεν ευθύνεται ακόμα και αν η ενέργεια του δεν έχει την επιθυμητή έκβαση λόγω της φύσης του περιστατικού ή λόγω επιπλοκών.

Ιδιαίτερη περίπτωση υποχρέωσης αποζημίωσης είναι αυτή που αφορά τον εμβολιασμό, όπου το Συμβούλιο της Επικρατείας με την υπ’ αριθμ. 622/2021 απόφαση έκρινε ότι το κράτος υποχρεούται σε αποζημίωση του παθόντα, τόσο της υλικής όσο και της ηθικής βλάβης, από ανεπιθύμητη ενέργεια εμβολίου σε περιπτώσεις υποχρεωτικού εμβολιασμού, που απορρέει απευθείας από το Σύνταγμα, διότι, στις περιπτώσεις αυτές, η προκαλούμενη από την πραγματοποίηση του εμβολιασμού βλάβη συνιστά υπέρμετρη θυσία για τον παθόντα (βλάβη υγείας και προσβολή προσωπικότητας), χάριν του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου.

Αυτό που δυστυχώς δεν προβλέπεται από την Ελληνική νομοθεσία είναι η δυνατότητα αποζημίωσης των ασθενών για την ταλαιπωρία που αυτοί υφίστανται στο Σύστημα Υγείας, με τις μεγάλες αναμονές και τη γραφειοκρατία.

• • Άρθρο 13 Α.Ν. 1565/1939 «Κώδικας Ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλματος»: Ο Ιατρός να ασκή ευσυνειδήτως το επάγγελμα αυτού και να συμπεριφέρεται τόσον εν τη ενασκήσει του επαγγέλματος, όσον και εκτός αυτής κατά τρόπον αντάξιο της αξιοπρεπείας και εμπιστοσύνης τας οποίας απαιτεί το Ιατρικό επάγγελμα.
  • Άρθρο 24 Α.Ν. 1565/1939 «Κώδικας Ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλματος»: Ο ιατρός οφείλει να παρέχη μετά ζήλου ευσυνειδησίας και αφοσιώσεως την ιατρικήν αυτού συνδρομήν,συμφώνως προς τας θεμελιώδεις αρχάς της ιατρικής επιστήμης,και της κτηθείσης πείρας,τηρών τας ισχυούσας διατάξεις περί διαφυλάξεως των ασθενών και προστασίας των υγειών.  
  • Άρθρα 2, 3 και 4 Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν.3418/2005) που οριοθετούν τα καθήκοντα των ιατρών και τον τρόπο άσκησης της ιατρικής επιστήμης.
  • Άρθρο 24 Σύμβασης του Οβιέδο (Ν. 2619/1998): Αποζημίωση για απρόκλητο βλάβη
  • Αρθρο 4. Περ. ιδ, υπ’ αριθμ. 10976/10.02.2017 Υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 662/Β/02.03.2017)
  • Άρθρο 914 Αστικού Κώδικα: Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει.
  • Άρθρο 932 Αστικού Κώδικα:  Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας, της τιμής ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του. Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτή ικανοποίηση μπορεί να επιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης.
  • Άρθρο 105 ΕισΝ.ΑΚ :Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος.

• Άρθρο 330 Αστικού Κώδικα: Ο οφειλέτης ενέχεται, αν δεν ορίστηκε κάτι άλλο, για κάθε αθέτηση της υποχρέωσής του από δόλο ή αμέλεια, δική του ή των νόμιμων αντιπροσώπων του. Αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές.

• • άρθρο 8 του Ν.2251/1994 για την Προστασία των Καταναλωτών. Η διάταξη του άρθρου 8 ορίζει την ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες, στις οποίες συγκαταλέγονται και οι ιατρικές υπηρεσίες. Ειδικότερα ορίζεται ότι ο παρέχων υπηρεσίες φέρει το βάρος της απόδειξης για την έλλειψη παρανομίας και υπαιτιότητας του.

• Άρθρο 82 παρ 1 Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων:  Κάθε πρόσωπο το οποίο υπέστη υλική ή μη υλική ζημία ως αποτέλεσμα παραβίασης του παρόντος κανονισμού δικαιούται αποζημίωση από τον υπεύθυνο επεξεργασίας ή τον εκτελούντα την επεξεργασία για τη ζημία που υπέστη.

• Άρθρο 80 Ν.4624/2019: Δημόσια αρχή, με την ιδιότητα του υπεύθυνου επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, που έχει προκαλέσει παρανόμως ζημία στο υποκείμενο των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, κατά παράβαση των διατάξεων των άρθρων 6 έως και 8 ή των διατάξεων του παρόντος Κεφαλαίου υποχρεούται, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 105 και 106 του ΕισΝΑΚ, σε αποζημίωση ή σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης στο υποκείμενο των δεδομένων.

• Άρθρο 9 Ν.5034/2023 Σε περίπτωση θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης του δότη που τεκμηριωμένα σχετίζεται με επιπλοκές από την αφαίρεση οργάνου, καταβάλλεται αποζημίωση από το Δημόσιο, πέραν των παροχών των ασφαλιστικών οργανισμών, στον ίδιο ή στους δικαιούχους διατροφής από αυτόν.